Þversagnir í öryggismálum hjólafólks

Ekki er allt sem sýnist í öryggismálum hjólafólks. Það sem virðist góðar hugmyndir hefur oft þveröfug áhrif í raunveruleikanum. Það er mikilvægt þegar reynt er að auka öryggi og efla hjólreiðar að ekki séu endurtekin mistök annarra þjóða þar sem illa hannaðar hjólabrautir og hjólareinar hafa reynst auka slysahættu en ekki draga úr henni. Hjálmaskylda hefur allsstaðar minnkað hjólreiðar án nokkurs árangurs í slysatölum enda koma hjálmar ekki í veg fyrir árekstra meðan kennsla í samgönguhjólreiðum kennir fólki að forða slysum og gefur fólki skilning á því hvernig best er að staðsetja sig umferðinni. Allt of mikið af umræðunni um hjólreiðar fjallar um hættur og öryggismál þegar raunin er sú að þær eru alls ekkert hættulegar heldur þvert á móti það sem líklegast er til að lengja lífið og bæta heilsufarið. Hjólreiðar eru hollari, ódýrari, öruggari og umhverfisvænni en flestir aðrir fararmátar.

Á samgönguviku 2007 kom hingað einn helsti sérfræðingur um þessi mál í Bretlandi og víðar, John Franklin. Bók hans er notuð sem kennsluefni fyrir þjálfun í miklu átaki þar og víðar með það markmið að auka notkun reiðhjóla til samgangna fólks á öllum aldri. Hann hélt meðal annars fyrirlestur um þversagnir í öryggismálum hjólafólks og vitnaði í ótal rannsóknir og slysatölur máli sínu til stuðning. Íslensk stjórnvöld gætu lært mikið af honum og sparað sér dýr mistök sem eru augljós okkur sem raunverulega notum hjól.

Við fengum leyfi til að þýða þennan fyrirlestur og mælum með að allir lesi hann.

París er með hjólavænustu borgum heims. Þar eru yfirvöld ekkert hikandi við að gefa hjólum og almenningssamgöngum forgang í gatnakerfinu. Ýmislegt er gert til að auðvelda fólki að hjóla um borgina, hjólabrautir, hjólareinar, hjólavísar á götum, forgangsakreinar með almenningsvögnum og núna í sumar var ráðist í stórkostlegt verkefni með 10 ára samningi um almennings leiguhjól sem kostar lítið sem ekkert að nota. Ég var á ferð um París 2002 og tók þá þessar myndir af aðstöðunni þar.

Til samanburðar fylgja með nokkrar nýjar myndir frá Reykjavík í tilefni laga sem liggja fyrir alþingi um að banna hjólreiðafólki að nota forgangsakreinar þvert á markmið ríkisstjórnarinnar um að skipulega verði unnið að aukinni notkun vistvænna ökutækja.

Einhverjum kann að þykja þetta undarleg spurning því allir vita að það er hægri umferð á Íslandi. En í stígakerfinu í Reykjavík eru víða línur á stígum sem eflaust eru vel meintar og ætlað að auka öryggi en hafa þver öfug áhrif. Í stað þess að nota sömu umferðarreglur alls staðar er fólk sett í þær aðstæður á stígum Reykjavíkur að brjóta helstu grunnreglur umferðarinnar. Ef ekið væri á vinstri vegarhelming myndi það augljóslega valda stór hættu í umferðinni. Ef bílar færu yfir óbrotnar línur myndi það augljóslega valda stór hættu. Ef það væri vinstri umferð vestan Krinlumýrarbrautar en hægri umferð austan myndi það rugla fólk í rýminu. Ef til viðbótar víxlaðist þetta eftir því hvort leiðin lægi í austur eða vestur myndi það rugla fólk enn fremur, en þetta er raunin á stígum Reykjavíkurborgar. Af hverju er verið að hafa fyrir því að neyða hjólafólk á stígum Reykjavíkur til að þverbrjóta þessar grunnreglur? 

Á samgönguviku Reykjavíkurborgar september 2007 kom erlendur sérfræðingur, John Franklin, og flutti erindi sem fjölluðu meðal annars um þetta atriði. Hann vitnaði í tölur um slysatíðni sem voru fjórfalt hærri meðal hjólafólks í löndum þar sem svona var ruglað með almennar umferðarreglur á stígum miðað við lönd sem létu svona línur eiga sig og allir notuðu sömu umferðarreglur alltaf.

Í þessar myndsyrpu reyni ég að hjóla eftir svokallaðri leið tvö í stígakerfinu, leið sem á að liggja hringinn í kringum Reykjavík vestan Elliðaár, en eins og í ljós kom voru menn ansi fljótir á sér að teikna leiðir á kortið, nokkrum árum á undan áætlun.

Í sumar ákvað ég að skoða nýja hjólastíginn í álverið, enda um frábært framtak að ræða þar. Ég veit hvernig á að keyra þangað framhjá Smáranum og IKEA svo ég reyndi að finna hjólastíga sömu leið enda hefur mikið verið kynnt net öruggra hjóla og göngustíga um allt höfuðborgarsvæðið.

Ég myndaði það sem bar fyrir augun á leiðinni og það væri gaman að fá komment við textann og myndirnar.

En það er skemmst frá því að segja að það eru ekki neinar leiðir við sumar helstu umferðaræðarnar og það sem var merkt á kortum er víða stórhættulegt og engum bjóðandi. 

Er ekki mjög hollt að hjóla? Jú, um það eru flestir sammála. En hversu hollt? Er ekki líka hættulegt að hjóla, óvarinn eins og maður er, ólíkt fólki inni í bílum umlukið velprófuðum bílskeljum, auk líknarbelgja og bílbelta? 

Það er ástæða til að athuga þessi mál nánar. Hér verður ekki sagt frá neinum endanlegum sannleika, en vitnað í rannsóknir sem benda sterklega til þess að hjólreiðar eru mun hollari en margan grunar og hættan í umferðinni er mun minni en talið var.

Á síðari árum hefur umræðan um offitu farið vaxandi. Tæplega líður sú vika að ekki sé minnst á vandann. Hreyfingarleysi veldur offitu, á að giska nokkurn veginn jafnfætis við breytt mataræði. Margir sérfræðingar halda því fram að offita og hreyfingarleysi muni verða jafn alvarleg heilsuvandamál innan tíðar og reykingar eru nú, ef ekkert er að gert.

Stiklað á stóru í hjólasögunni eftir Sólver H. Sólversson Guðbjargarson
Hver hefði getað ímyndað sér skriðuna sem þýski baróninn Karl von Drais hrundi af stað!

Drais hafði fundið upp gönguvélina 1817 sem fékk viðurnefnið hóbbý hesturinn og leit út eins og tvíhjól nú til dags en þrátt fyrir að vanta fótstig var hægt að ná töluverðum hraða á góðu undirlagi.

   Á GÖTUNNI ERUM VIÐ SÝNILEG
   Það var eftir tvö alvarleg umferðarslys á gangstéttum borgarinnar að mér varð ljóst að ég varð að breyta ferðavenjum mínum. Það gekk ekki upp að þeytast um á 30 km hraða eftir stígum sem vart eru hannaðar fyrir 5 km hraða.
   Á stígunum var og er fullt af fólki, hundum, skiltum, kröppum beygjum, staurum, innkeyrslum og inngöngum húsa, ruslatunnum, blindhornum, skurðum, skyndilegum mishæðum, slám, strætisvagnaskýlum, köntum, bílum og glerbrotum.
   Svo þegar þvera átti akveg þá tróðu ökumenn á rétti mínum eins og ég væri ekki til ... eða á ég nokkurn rétt á þessum stað?

... Lazy-Boy hjólreiðamannsins

Í flestum borgum Evrópu eru menn farnir að sjá að einkabílavæðingin hefur gengið sér til húðar því að hún hefur eyðilagt alla vistvæna þróun í borgum. Víða hafa borgaryfirvöld því gripið til þess ráðs að reyna sporna við þeirri þróun. Þannig hafa t.d. yfirvöld sums staðar gripið til sérstakrar skattlagningar stórra bíla eða lagt á vegtolla í sum borgarhverfi, lokað fyrir umferð bíla og bætt almenningssamgöngur.

Samhliða því hafa flestar borgir lagt sýnilegar og nothæfar hjólreiðabrautir til að lokka sem flesta til að fara allra ferða sinna á reiðhjóli.  En reiðhjól eins og við þekkjum þau henta ekki öllum. Mörgum finnst óþægilegt að ferðast á þeim og hafa því ekki treyst sér til að nota þau nema að takmörkuðu leyti.  Ástæður geta verið margar, t.d. nára- eða bakverkur.

Nú eru að verða 15 ár frá því fyrsti Hjólhesturinn kom út. Hefur hann verið gefinn út allt frá einu tölublaði á ári til fjögurra. Það var talsverður höfuðverkur að gefa út fyrstu blöðin því þá voru tölvur vart til á heimilum. Fyrstu tölublöðin voru unnin í Works á Apple SE tölvu og prentuð út á nálarprentara. Textinn var síðan minnkaður í ljósritunarvélum ýmissa vinnustaða. Síðan var textinn klipptur niður og límdur á A-4 blöð auk mynda. Það var svo allt ljósritað aftur eftir að búið var að raða niður blaðsíðum. Síðan var reynt að hafa samband við einhverja klúbbmeðlimi sem gátu reddað aðgangi að fjölritunarvél. Undanfarin misseri hefur Hjólhesturinn verið settur upp í Quark Express af góðviljuðu fagfólki og prentaður í prentsmiðju sem kostar Fjallahjólaklúbbinn talsverðar upphæðir, ekki síst að viðbættum póstburðargjöldum sem hafa margfaldast á örskömmum tíma  

Magnús Bergsson hefur haft yfirumsjón með Hjólhestinum frá upphafi 1991. Að halda úti útgáfustarfsemi sem þessari er ekkert grín og hornsteinn um einstakt brautryðjendastarf Magga og þolinmæði að halda þessu gangandi án startkapla gegn öllum mótbárum. Hægt er að bera saman gróflega þennan ótrúlega drifkraft með því að leita að erlendum hjólreiðafélögum sem hafa álíka útgáfustarfsemi á sínum snærum eins og við. Þau félög eru nokkuð vandfundin!

   Nýtt hjólreiðafélag stofnað fimmtudaginn 11. nóvember 2004. Þetta nýja félag hefur fengið nafnið Hjólamenn og voru stofnfélagar þess 33 talsins. Félagið er starfrækt undir UMSK með aðsetur í Kópavogi.

Í samfélagi þar sem stjórnvöld telja að ekkert séu samgöngur nema þær séu vélknúnar og þar sem óheft bílaumferð skiptir meira máli en umferðaröryggi er mikil þörf á breytingum. Þetta á svo sannarlega við um íslenskan ískaldan veruleika. Því er sannarlega hægt að fagna þegar einhver á Alþingi Íslendinga er tilbúinn til að bæta þetta hörmungarástand samgöngumála. Frá því um miðjan nóvember 2003 hefur beðið fyrstu umræðu á Alþingi ákaflega þörf og tímabær þingsályktunartillaga sem snertir hjólreiðar. Kolbrún Halldórsdóttir er frummælandi en þingmenn allra flokka standa að tillögunni. "Þar ályktar Alþingi að fela ríkisstjórninni að skipa nefnd með fulltrúum samgönguráðuneytis, umhverfisráðuneytis, Vegagerðarinnar, Umferðarstofu, samtaka sveitarfélaga og samtaka hjólreiðafólks. Hlutverk nefndarinnar verður að undirbúa áætlun og lagabreytingar sem gera ráð fyrir hjólreiðum sem viðurkenndum og fullgildum kosti í samgöngumálum.

   Að hjóla til og frá vinnu er valkostur sem margir nýta sér, og þarf hvorki að vera erfitt né flókið í framkvæmd. Það eina sem þarf er nothæft hjól, vilji og áhugi.
   Síðastliðið sumar, vikuna 18.-22. ágúst, stóð yfir heilsueflingaverkefnið "Hjólað í vinnuna". Það var keppni milli fyrirtækja á landsvísu, þar sem starfsfólk var hvatt til að hvíla einkabílinn og hjóla í staðinn til og frá vinnu. Meginmarkmið þess var að vekja athygli á hjólreiðum sem heilsusamlegum, umhverfisvænum og hagkvæmum samgöngumáta. Eflaust verður samskonar keppni haldin aftur í sumar. Nánari upplýsingar og myndir má sjá á vefsíðunni: hjolad.isisport.is  og á dönsku vefsíðunni: www.vicykler.dk

   Er nauðsynlegt að eiga bíl? Okkur er að minnsta kosti sagt það í sjónvarpsauglýsingum, dagblöðum og tímaritum. Stöðugur straumur áróðurs fyrir bílum og bílakaupum dynja á heimilunum. "Ekkert út", "Öryggi fyrir börnin", "Frelsi". Við sjáum hamingjusamar fjölskyldur fara í endalausa bílferðir. Enginn spyr hvernig börnunum líður, reimuð niður í ofurþægilegu sætin, umkringd  loftpúðum og rafmagn í öllu. Heilaþvotturinn er algjör og sá sem vogar sér að benda á það er talinn undarlegur. Bíllinn er stöðutákn, það er ekki hægt að sýna sig á druslu hvað þá bíllaus!

Er gerlegt að nota hjól sem samgöngutæki í Reykjavík?
Upphafið: Sumarið 1999 byrjaði ég að hjóla. Hafði keypt allnokkuð notað hjól á uppboði hjá Löggunni nokkru áður. Í fyrstunni var ætlunin að kanna hvort það væri mögulegt að hjóla alla leið í vinnuna, úr miðbæ Reykjavíkur að Rannsóknastofnunum á Keldnaholti, rétt rúmir tólf kílómetrar, það væri minna mál að komast heim aftur það er jú alltaf hægt að láta ná í sig á bílnum.

   Ég hef fengið nóg, þá sérstaklega eftir að ég var keyrður niður á gangstétt fyrir framan heimili mitt. Það var þá sem ég sannfærðist um, sem og eftir reynslu fyrri ára, að ég ætti ekki að hjóla á gangstéttum heldur vera úti á götu þar sem hjólreiðamenn eiga fullan rétt á að vera. Nú getur verið að einhverjum þyki ég vera orðinn bilaður og vel má vera að fyrir þá sem fara hægt á hjólum sínum séu gangstéttirnar fullkomnar samgönguæðar. En fyrir mig sem get ágætlega haldið 30-40 km hraða og aðra sem líta á reiðhjólið sem samgöngutæki, þá eru íslenskar gangstéttir ónothæfar. Staðreyndin er sú að hvergi lendi ég jafn oft í hættum eins og á gangstéttum.

Umhverfismálastofa Landverndar og Umhverfisstofnunar HÍ héldu málstofu í Ráðhúsi Reykjavíkur, 11. október 2001 og þar sem þessi mál voru rædd og margt athyglisvert var sagt. Að sjálfsögðu barst talið oft að einkabílnum og vandamál sem honum fylgir og þörfinni á að leita annarra lausna. Hér má sjá valin ummæli og tengingu á vef Landverndar þar sem lesa má öll erindin.

Meðal annarra talaði Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borgarstjóri um skipulagsmál og vitnaði í skipulagsmarkmið um að "Efla vistvænar samgöngur; svo sem almenningssamgöngur og hjólreiðar.." og sagði: "Þetta er sú sýn sem við setjum fram en veruleikinn er ennþá dálítið annar. Við búum í samfélagi mikilla mótsagna þar sem við erum öll í orði kveðnu á kafi í umhverfisvernd - sérstaklega þegar hún veldur okkur engum óþægindum - og þykir óskaplega vænt um náttúruna, en erum svo algerlega móralslaus þegar kemur að skipulagi hins manngerða umhverfis sem við ætlum að skila til framtíðar."

Já, það eru orð að sönnu að Aðalskipulagið er sú sýn sem stjórnmálamenn setja fram en veruleikinn er ennþá dálítið annar eins og sést á hjólreiðastígum borgarinnar sem fjallað er um hérá umferðarvefnum okkar.  14/10/2001 PG

ÍFHK og LHM sendu Skipulagsstofnun formlegar athugasemdir vegna fyrirhugaðra gatnamóta við mislæg gatnamót Víkurvegar og Vesturlandavegar. Þar segir meðal annars:

Við hönnun göngu- og hjólreiðastíga þarf að forðast óþarfa hlykki og krappar beygjur. Miða þarf við að stígurinn liggi skemmstu leið milli staða. Lyfta þarf stígnum upp frá umhverfi sínu svo ekki liggi og renni á honum yfirborðsvatn eða safnist þar fyrir klaki. Koma þarf fyrir ræsum við stíginn þar sem hætta er á að vatn safnist saman. Undirlag þarf að vera frostþolið og á stígnum bundið slitlag. Breidd stígsins þarf að vera 4 metrar, líka á brúm og í undirgöngum.

Lesið allt bréfið og skoðið kort af gatnamótunum:

Mikið hefur verið fjallað um breikkun Reykjanesbrautar og þar hefur komið fram það sjónarmið samgönguráðherra að banna jafnvel hjólreiðar á brautinni. Flestir eru sammála um að ekki sé hægt að hjóla í allri þeirri miklu og hröðu umferð sem líklega verður á Reykjanesbrautinni. Í hvassviðri er mjög erfitt að hjóla þegar rútur og aðrir stórir bílar þjóta fram hjá, rétt við hlið hjólreiðamannsins...

Lesið allan pistil Öldu Jóns sem birtist í MBL 26/5/2001 hér: